Si u përmbys hilafeti?!

prof. Abd’ul-kadim Dhel-lum

Muhammed ibën Abdul-Vehhabi në fillim i përkiste medhhebit Hanbelij. Për disa çështje bënte vetë ixhtihad. Në shumë çështje është ndarë nga dijetarët e medhhebeve tjera. Kështu filloi të avokonte te njerëzit për ta ndjekur mendimin e tij, duke e konsideruar më korrekt.

Me qëndrimin dhe sjelljen e tillë ai shkaktoi mllef, gjykim dhe protesta të rrepta nga dijetarët islamë, sundimtarët dhe masat e gjëra muslimane. Ishte e qartë se ata kënaqen me qëndrime që janë në kundërshtim me atë që dijetarët Islam kuptuan dhe ligjëronin nga Kur’ani dhe Sunneti.

Për shembull, ai thotë: “Vizita e varrit të të Dërguarit të All-llahut, Muhamedit alejhis-selam, është haram, dhe nëse dikush e bën këtë, atëherë ai ka bërë vepër të ndaluar (ma’sije). Sipas tij edhe personi që shkon për ta vizituar varrin e Pejgamberit, alejhis-selam, nuk i lejohet ta shkurtojë namazin rrugës, sepse kjo është rrugë e mëkatit. Muhammed ibën Abdul-Vehabi e mbështet qëndrimin e tij në hadith. Nuk lejohet që dikush të ngarkohet me barrën e shpnezimeve të rrugës përpos vizitës së tre xhamive: xhamisë sime (Mesxhidun-Nebevi), Mesxhidul-Haramit në Mekkë dhe Mesxhidul-Aksasë në Palestinë. Me këtë ai nënkuptonte të mos udhëtohet askund tjetër pos në këto tre xhami, dhe veç kësaj, nuk lejohet udhëtimi vetëm për qëllim të vizitës së varrit të Resulullahut!!!

Askush para tij nga plejada e dijetarëve islamë nuk tha diçka të ngjashme. Në fakt, porosia e këtij hadithi është: Nuk i lejohet që dikush të bëjë shpenzime dhe përpjekje të mëdha për të shkuar larg në një xhami vetëm për ibadet, duke besuar se ibadeti është më i mirë nëse kryhet në ndonjë xhami në krahasim me ndonjë xhami tjetër. Të gjitha xhamitë janë të njëjta, përveç tre të xhamive të përmendura në hadithin e sipërshënuar. (Vlera e një namazi në Mesxhidul-Haram është sa njëqind mijë namaze të falura në një xhami tjetër, në xhaminë e të Dërguarit në Medine, sa një mijë namaze dhe në Mesxhidul Aksa sa pesëqind namaze). Hadithin e transmeton Muslimi. Në hadithin e sipërshënuar nuk ka asnjë bazë për ndalimin e vizitës së varrezave, veçanërisht varrit të të Dërguarit, Muhammedit alejhis-selam. Pejgamberi i All-llahut, Muhammed alejhis-selam, ka potencuar në një hadith: “Ua pata ndaluar t’i vizitoni varrezat, por, prej tash vizitoni ata, sepse ata ua përkujtojnë vdekjen.” (Hadith)

Për shkak të mendimeve të sipërshënuara dhe të ngjashmet, në të cilat Muhammed ibën Abdul-Vehabi e kundërshtoi shumicën e dijetarëve, atë u detyruan ta largojnë nga rrethi, për shkak të dëmeve, fitnes dhe përçarjes që lindën në mesin e muslimanëve.

U dëbua për shkak të intrigave që shkaktoi mes muslimanëve, dhe u zhvendos tek fisi Anza, emir i të cilit ishte Muhammed ibën Saud. Duke pasur parasysh se emiri i Anzës ishte në armiqësi me emirin e Der’ijjetes, nga i cili u dëbua lbën Abdul-Vehhabi, iu përshtat dhe u prit ngrohtë dhe gjeti strehë të sigurt. Aty shumë shpejt ai gjeti përkrahës dhe simpatizues të mësimeve të tij.

Në vitin 1747, emiri Muhammed ibën Saudi shpalli publikisht se ai po vinte ndikimin dhe fuqinë e tij në përkrahje të lëvizjes vehabiste dhe i pranon mendimet e Abdul-Vehabit se ishin më korrekte. Me këtë lëvizja vehabiste u bë më e dukshme sepse kishte ndikim të drejtpërdrejtë në qeverisje, kështu atë që ibën Abdul-Vehhabi propagandonte, emiri Muhammed ibën Saudi e aplikonte. Gjatë veprimtarisë dhjetëvjeçare të themelimit të medhhebit vehabist, i cili u krijua me dhunë në trollin Arab, u bë e mundur zgjërimi i tij në një sipërfaqe prej rreth 30 milje katrorë.

Pas vdekjes së Emirit Muhammed ibn Saud në 1765, ai u pasua nga djali i tij Abdul-Azizi. Gjatë periudhës së tij nuk ka pasur ndryshime të rëndësishme dhe mund të thuhet se lëvizja vehabiste pati një fazë paqësore pa ndryshime të rëndësishme. Jashtë territoreve që ishin nën sundimin e Abdul-Azizit, askush nuk i kushtoi vëmendje medhhebit të ri që po lindte, dhe askush nuk dyshoi për rrezikun që fshihej pas tij dhe për rrezikun që u kanosej muslimanëve.

Mirëpo, pas 41 vitesh nga themelimi i lëvizjes vehabiste (nga viti 1747-1788), papritur u vu re riaktivizimi i saj. Këtë herë zëri i tyre është dëgjuar larg jashtë kufijve të territorit që e sundonin. Për këtë medhheb të ri dëgjuan të gjitha trevat e shtetit të atëhershëm islam, madje vetë halifi ndihej i shqetësuar nga këto trazira që nuk sinjalizonin asgjë të mirë.

Në 1787, Emiri Abdul-Azizi e shpalli administratën e pavarur shtetërore dhe krijoi sistem të trashëguar të qeverisjes (hukm virathi), duke i siguruar vendin djalit të tij Saudit që të ishte halif pas tij. Turma me dëgjueshmëri mbështeti këtë vendim. E gjithë kjo ndodhi krahas tashmë formës ekzistuese islame të pushtetit (hilafeti) – që nga pikëpamja islame është e padrejtë – sepse Muhammedi a. s. ka thënë: “Nëse jepet zotimi (bej’at) pas dy halifëve, mbytne të fundit prej atyre dyve.” (Hadithi sherif).

Çështja është plotësisht e qartë. Plani afatgjatë që vendosën britanikët në rrugën drejt përmbysjes së hilafetit fillon të funksionojë. Afrohej koha e vënies së zgjedhës kolonizuese në qafën e muslimanëve. Anglezët i binin daulles, kurse vehabistët luanin vallen. Njëkohësisht me shpalljen e sundimtarit të ri dhe vendosjen e sistemit paralel të sundimit, krahas hilafetit tashmë ekzistues (bartës të të cilit ishin osmanët), sillet deklaratë tjetër. Medhhebi vehabist shpallet medhheb zyrtar, ndërsa medhhebi i mëparshëm hanefi, i cili ishte medhhebi i njohur zyrtarisht në periudhën emevite, abasite dhe osmane, hiqej. Domethënë medhhebi Hanefi ishte i saktë dhe korrekt për shumë gjenerata nga shekulli i tretë pas hixhretit e deri në shekullin e dymbëdhjetë, dhe më pas vijnë vehabistët dhe thonë që medhhebi hanefi nuk u konvenon atyre.

Në vitin 1788, vehabistët nisën huntën e madhe ushtarake për në Kuvajt, e sulmuan dhe e pushtuan. Para kësaj anglezët ishin përpjekur ta pushtonin Kuvajtin, por nuk ia kishin dalë. Dhe tani përmes vehabistëve, të cilët i ndihmuan me para dhe armë, patën sukses.

Në vitin 1792, Shejh Muhammed ibën Abdul-Vehabi vdiq. Ai u pasua nga djali i tij. Sipas të njëjtit shabllon siç ishte me familjen Saude pushteti politik, kështu pushteti kalon nga babai te djali.

Emirët saudit e përdorën medhhebin vehabist, i cili kishte karakteristikat e një lëvizjeje fetare, për qëllime politike. Ata e fituan pushtetin nëpërmjet tij dhe e përdorën për ta sulmuar qeverinë ekzistuese islame, duke nxitur në fazën fillestare mosdurim medhhebor dhe më vonë edhe përleshje medhhebore.

L.M.